مقدمه
در سال اول زندگی، نوزادان با سرعت زیادی رشد می‌کنند. مهارت‌های حرکتی شامل حرکات درشت (مثل غلت زدن، نشستن، راه رفتن) و حرکات ظریف (مثل گرفتن اشیاء کوچک یا اشاره با انگشت) است. مهارت‌های ذهنی شامل یادگیری، حافظه، توجه، حل مسئله و درک علت و معلول می‌شود. بازی کردن، اصلی‌ترین ابزار برای پرورش این مهارت‌هاست.
در این مقاله، بازی‌هایی را معرفی می‌کنیم که به صورت هدفمند باعث تقویت رشد فیزیکی و شناختی نوزادان در مراحل مختلف زندگی می‌شوند.
دسته‌بندی بازی‌ها:
۱. بازی‌های تقویت مهارت‌های حرکتی درشت
مهارت‌های حرکتی درشت به حرکات بزرگ بدن مثل بلند کردن سر، نشستن، چهار دست‌وپا رفتن و راه رفتن مربوط می‌شود.
الف) تولد تا ۳ ماهگی:
- تمرین روی شکم (Tummy Time): نوزاد را چند دقیقه در روز روی شکم قرار دهید تا عضلات گردن، شانه و کمر تقویت شود.
- حرکات کششی با پا و دست: دست یا پای نوزاد را به آرامی تکان دهید و با او بازی کنید.
ب) ۳ تا ۶ ماهگی:
- تشویق به غلت زدن: اسباب‌بازی رنگی را در کنارش بگذارید تا تلاش کند به سمت آن بغلتد.
- بالا نگه داشتن اسباب‌بازی: اسباب‌بازی را بالای سر نوزاد بگیرید تا تلاش کند دستش را بالا بیاورد.
ج) ۶ تا ۹ ماهگی:
- چهار دست‌وپا رفتن روی پتو: نوزاد را تشویق کنید از روی موانع نرم عبور کند.
- حرکت دادن توپ بزرگ: توپ را به سمت کودک قل بدهید تا او هم به طرف آن حرکت کند.
د) ۹ تا ۱۲ ماهگی:
- ایستادن کنار مبلمان: نوزاد را تشویق کنید که خودش را بالا بکشد و بایستد.
- بازی تعقیب و فرار: پشت مبل پنهان شوید و کودک را تشویق کنید به دنبالتان بیاید.
۲. بازی‌های تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف
این مهارت‌ها شامل گرفتن، رها کردن، ضربه زدن و کنترل انگشتان است.
الف) تولد تا ۳ ماهگی:
- نگه داشتن انگشت شما: با انگشتتان کف دست کودک را تحریک کنید تا آن را بگیرد.
- تماشای حرکت دست‌ها: دست‌های کودک را به سمت صورتش بیاورید تا آن‌ها را ببیند و بشناسد.
ب) ۳ تا ۶ ماهگی:
- جغجغه در دست گرفتن: اسباب‌بازی‌های سبک و دسته‌دار برای تمرین گرفتن و رها کردن مناسب هستند.
- بازی با پارچه نرم: پارچه‌های رنگی و لطیف را در دسترس کودک بگذارید تا آن‌ها را لمس و بررسی کند.
ج) ۶ تا ۹ ماهگی:
- برداشتن اشیای کوچک (ایمن): قطعات بزرگ مکعبی یا حلقه‌ها را در ظرف بریزید و کودک را تشویق کنید آن‌ها را بردارد.
- بازی گذاشتن و برداشتن: ظرفی سبک به او بدهید تا اشیاء را در آن بگذارد یا خالی کند.
د) ۹ تا ۱۲ ماهگی:
- انداختن حلقه در میله: بازی‌هایی مثل برج حلقه‌ای برای هماهنگی چشم و دست عالی‌اند.
- بازی باز و بسته کردن درب ظرف: ظرف‌هایی با درب‌های آسان، باعث تقویت دقت انگشتان می‌شود.
۳. بازی‌های تقویت مهارت‌های ذهنی و شناختی
این بازی‌ها به رشد مغزی، حافظه، توجه، حل مسئله و درک ارتباط بین اشیاء کمک می‌کنند.
الف) تولد تا ۳ ماهگی:
- تکرار صداها و واکنش نشان دادن: وقتی نوزاد غان‌وغون می‌کند، پاسخ دهید تا درک ارتباط و گفتگو شکل بگیرد.
- دنبال کردن شیء متحرک با چشم: اشیای رنگی را آرام در جلوی چشمش حرکت دهید تا تمرکز و پیگیری بصری تقویت شود.
ب) ۳ تا ۶ ماهگی:
- آینه بازی: نگاه کردن به خودش در آینه باعث تقویت شناخت از خود می‌شود.
- اسباب‌بازی‌های صدادار: با فشار دادن، کودک صدای متفاوت می‌شنود و مفهوم علت و معلول را درک می‌کند.
ج) ۶ تا ۹ ماهگی:
- پنهان کردن اشیا زیر پارچه: اسباب‌بازی را زیر پارچه پنهان کنید و از کودک بخواهید آن را پیدا کند. این بازی حافظه و شناخت شیء را تقویت می‌کند.
- بازی “کدام یکی؟”: بین دو شیء، یکی را پنهان کنید و از کودک بخواهید آن را انتخاب کند.
د) ۹ تا ۱۲ ماهگی:
- اشاره به اعضای بدن: با سوالاتی مثل “بینی کو؟” از کودک بخواهید اشاره کند.
- صدا درآوردن از اشیاء مختلف: قاشق روی قابلمه یا تکان دادن بطری پر از دکمه، مفهوم تفاوت صداها را آموزش می‌دهد.
- بازی‌های تقلیدی: مثلا وانمود کنید که غذا می‌خورید و کودک را تشویق به تقلید کنید.
توصیه‌های مهم برای والدین:
- تکرار و استمرار کلید یادگیری است. بازی‌ها را بارها انجام دهید تا تأثیر بگذارند.
- توجه به بازخورد کودک مهم است. اگر خسته یا بی‌علاقه شد، بازی را متوقف کنید.
- بازی را در چارچوب روزمره بگنجانید. موقع تعویض لباس، غذا دادن یا حمام کردن هم می‌توانید بازی کنید.
- محدود کردن نمایشگرها: در سال اول، استفاده از موبایل و تلویزیون برای نوزاد توصیه نمی‌شود. بازی‌های فیزیکی و زنده مؤثرترند.
نتیجه‌گیری
بازی‌های حرکتی و ذهنی ابزارهایی ساده اما بسیار مؤثر برای رشد همه‌جانبه نوزادان هستند. با شناخت مراحل رشد و انتخاب بازی‌های مناسب، والدین می‌توانند نقش فعالی در تقویت مهارت‌های فرزندشان ایفا کنند. نیازی به اسباب‌بازی‌های پیچیده یا گران‌قیمت نیست؛ کافی‌ست زمان، توجه و خلاقیت خود را در اختیار نوزاد بگذارید.